Świetność i upadek. Historia banku Lehman Brothers (2024)

Historia Lehman Brothers rozpoczęła się w okresie, gdy Stany Zjednoczone zaczęły wchodzić w fazę wysokiej koniunktury i gospodarczej dominacji na arenie międzynarodowej. Zalążkiem działalności jednej z największych na świecie instytucji finansowych było miasto Montgomery w stanie Alabama, gdzie w 1844 r. mały sklepik wielobranżowy otworzył 23-letni niemiecki emigrant Henry Lehman. W kolejnych latach dołączyli do niego bracia Emanuel i Mayer, by wspólnie od 1850 r. kontynuować działalność pod szyldem „Lehman Brothers”.

Zaczęło się od bawełny

Połowa XIX w. to okres renesansu upraw bawełny. Korzystając z wysokich cen tego surowca bracia zaczęli przyjmować surową bawełnę jako zapłatę za towary, z czasem rozszerzając swoją działalność o handel tym surowcem. W przeciągu kilku lat handel bawełną zdominował ich działalność. Śmierć założyciela firmy w 1855 r. nie przerwała działalności Lehman Brothers. Firma skoncentrowała się na pośrednictwie w handlu bawełną, zwiększając coraz bardziej zakres prowadzonej działalności. W drugiej połowie XIX w. centrum handlu bawełną przesunęło się z południa do Nowego Jorku, gdzie powstały siedziby najważniejszych biur pośrednictwa handlu tym surowcem. Podążając za ogólnym trendem Lehman Brothers otworzył tam oddział firmy, której szefem został 32-letni wówczas Emanuel Lehman.

Wojna secesyjna na krótko przerwała dynamicznie rozwijającą się działalność braci Lehmanów. Po zakończeniu działań wojennych spółka aktywnie włączyła się w rekonstrukcje zrujnowanej Alabamy. W tym okresie główna siedziba została ostatecznie ustanowiona w Nowym Jorku, gdzie Lehman Brothers aktywnie włączył się w proces powstawania Giełdy Bawełny (Cotton Exchange). Od momentu jej powstania w 1870 r. przez czternaście kolejnych lat w zarządzie giełdy zasiadał Emanuel Lehman.

Okres powojenny był czasem szybkiego wzrostu nakładów na rozwój kolei, co zapoczątkowało transformację amerykańskiej gospodarki z rolniczej na przemysłową. W tym czasie przyszli partnerzy handlowi Lehman Brothers Kuhn i Loeb przeprowadzili emisje papierów dłużnych w celu pozyskania środków finansowania tej inwestycji. Wyemitowane przez nich obligacje kolejowe stanowiły znaczący krok w rozwoju ówczesnego rynku kapitałowego. Ich przystępna cena przyciągnęła wielką ilość indywidualnych inwestorów i w tym również braci Lehmanów. Firma, trafnie rozpoznając nowy trend, rozszerzyła działalność o handel papierami wartościowymi. Z czasem zaczęła specjalizować się w doradztwie finansowym, szczególnie w obszarze ekspertyz będących fundamentem emisji papierów wartościowych. W okresie silnego wzrostu potencjału ekonomicznego, który miał miejsce w drugiej połowie XIX stulecia, Lehman Brothers rozszerza swoją działalność związaną z rynkiem kapitałowym i w 1887 r. staje się członkiem nowojorskiej giełdy papierów wartościowych. Już dwa lata później firma przeprowadza pierwszą publiczną ofertę akcji firmy International Steam Pump Company.

Przybywa klientów

Na przełomie XIX i XX wieku Lehman Brothers, pod przywództwem Philipa Lehmana – który po ojcu Emanuelu przejął stery firmy – specjalizuje się w finansowaniu działalności firm zajmujących się sprzedażą detaliczną na dużą skalę; wśród nich można wymienić choćby Sears, Roebuck & Co, F.W. Woolworth Co. Lata dwudzieste ubiegłego stulecia to okres dynamicznych zmian zachodzących w amerykańskiej gospodarce. Lehman Brothers skupia się na szybko rozwijających się sektorach gospodarki takich jak linie lotnicze i łączność. Firma mocno zaangażowana jest również w sektor rozrywkowy. Największe wytwórnie filmowe takie jak RKO, Paramount i 20th Century Fox czerpały korzyści z zaaranżowanych przez Lehman Brothers sposobów finansowania. Po przejściu w 1925 r. na emeryturę Philipa, szefem Lehman Brothers został jego syn Robert. Okres jego rządów w firmie przypadł na lata Wielkiego Kryzysu Finansowego. Kryzys, zapoczątkowany katastrofą na rynku akcji w 1929 r. wywołał gwałtowny wzrost popytu na szybko dostępny kapitał. Lehman Brothers już jako The Lehman Brothers Corporation był jednym z pionierów innowacyjnych technik finansowania działalności, takich jak prywatne emisje, plany pożyczkowe pomiędzy firmami z sektora blue chip, a prywatnymi inwestorami. Lata trzydzieste XX w. to okres rozwoju radia i początki nowej technologii nazywanej później telewizją. Lehman Brothers zagwarantuje pierwszą publiczną ofertę giełdową firmy DuMont, pioniera sektora telewizyjnego i pomaga w zapewnieniu finansowania korporacji Radio Corporation of America znanej pod nazwą RCA. Początek lat trzydziestych to również okres gwałtownego wzrostu popytu na ropę naftową, który wywołał falę poszukiwań nowych źródeł tego zasobu. Lehman Brothers mocno angażuje się w ten sektor czego wydatnym dowodem jest finansowana przez firmę działalność takich spółek jak Halliburton czy Kerr McGee.

Koniec drugiej wojny światowej zapoczątkował bezprecedensowy okres dobrej koniunktury. Triumfy święcą firmy produkujące dobra konsumenckie takie jak artykuły gospodarstwa domowego czy samochody. Lehman Brothers stał się ważnym gwarantem i doradcą finansowym wielu rosnących w siłę spółek z tych sektorów. Wzrost gospodarczy nabrał rozmachu w latach 50. wraz z nastaniem ery elektroniki, Lehman Brothers zaangażował się w wspieranie firm z tego sektora czego przykładem jest finansowanie działalności takich spółek jak Litton Industries czy Compaq. Okres rozwoju gospodarczego pozytywnie wpłynął również na inne sektory gospodarki. W celu sfinansowania rozwoju działalności z uwagi na ciągły wzrost popytu na produkty i usługi, z planów finansowych i gwarancji Lehman Brothers skorzystali w tym okresie tacy giganci jak Ford Motor Company, American Airlines, Continental Airlines, General Foods, Campbell Soup czy Philip Morris. Lata sześćdziesiąte i siedemdziesiąte to okres, w którym wielu klientów Lehman Brothers rozszerzyło swoją działalność na obszary położone poza Stanami Zjednoczonymi. By wyjść naprzeciw swoim klientom Lehman Brothers otworzył swoje siedziby poza granicami USA, w Paryżu w 1960 r., w Londynie w 1972 r. i Tokio w 1973 r.

Rekordowe zyski

Rozwój firmy zostaje drastycznie zakłócony śmiercią Roberta Lehmana w 1969 r. Od tego momentu żaden z potomków założyciela firmy nie zasiada już w zarządzie firmy. Śmierć ostatniego z Lehmanów splata się z okresem dekoniunktury na rynku amerykańskim. Firma popada w poważne kłopoty finansowe. Przełom następuje dopiero trzy lata później, gdy w celu ratowania firmy zatrudniony na stanowisku dyrektora generalnego i przewodniczącego zarządu zostaje Pete Peterson z Bell & Howell Corporation. Pod przywództwem Petersona firma nabywa w 1975 r. Abrahama & Co. i dwa lata później dla podkreślenia rosnącej obecności na arenie międzynarodowej zostaje wzmocniona fuzją z firmą Kuhn, Loeb Co. Powstały w wyniku fuzji podmiot Lehman Brothers, Kuhn, Loeb Inc. stał się czwartym co do wielkości bankiem inwestycyjnym. Firma od znaczących strat operacyjnych wchodzi w okres pięciu kolejnych lat rekordowych zysków, z największą stopą zwrotu z kapitału własnego wśród amerykańskich banków inwestycyjnych.

W tym czasie dynamicznie rozwija się sektor informatyczny i elektroniczny, Lehman Brothers współpracuje z takimi potentatami tego rynku jak IBM czy Digital Corporation Equipment. W latach osiemdziesiątych w okresie rozkwitu ery informacji, Lehman Brothers pomógł zgromadzić fundusze na działalność takim spółkom jak Intel, które w późniejszym okresie stały sie wiodącymi graczami branży high tech. W połowie lat 80. dokonano wielu odkryć w dziedzinie nauk biologicznych, które zrewolucjonizowały przemysł opieki medycznej. Lehman Brothers wspierał finansowanie nowych kierunków badawczych stając się wiodącym podmiotem finansującym sektor opieki medycznej; firma współpracowała z największymi spółkami farmaceutycznymi wspierając proces konsolidacji i globalizacji tego przemysłu.

W 1983 r. na skutek konfliktu wewnątrz firmy Peterson utracił swoje stanowisko. Wielu pracowników odeszło do konkurencyjnych firm. To wszystko w połączeniu ze spadkami na rynkach spowodowało, że w 1984 r. Lehman Brothers za sumę 360 mln dolarów zostaje zakupiony przez firmę Shearson, wchodzącą w skład American Express. Po dziewięciu latach połączone firmy Lehman Brothers i Shearson dzięki przeprowadzeniu publicznej emisji akcji odzyskują niezależność i od tego momentu funkcjonują jako Lehman Brothers Holding Inc.

Pomimo pogłosek rynkowych o ponownym przejęciu Lehman Brothers z roku na rok radzi sobie coraz lepiej. W 150. rocznicę swojego powstania firma dołącza do indeksu największych spółek na giełdzie nowojorskiej S&P 100 i cena jego akcji po raz pierwszy przekracza 100 dolarów. Lehman Brothers staje się pierwszą firmą wprowadzającą usługi związane z udzielaniem korporacyjnych gwarancji kredytowych przez internet. Firma uruchamia witrynę w sieci, za pośrednictwem której klienci z całego świata mogą korzystać z szerokiej oferty usług i produktów oraz zasięgnąć informacji 24 godziny na dobę. Rok 2001 przeszedł do historii jako rok, w którym miał miejsce tragiczny w skutkach zamach na World Trade Center i Pentagon.

Po 11 września

Firmie Lehman Brothers udaje się wznowić handel obligacjami już dwa dni po 11 września, a obrót akcjami wznowiony jest równocześnie z otwarciem amerykańskich notowań. Lehman Brothers przeprowadza pierwszą po 11 września publiczną ofertę akcji wprowadzając na rynek firmę Given Imaging. Firma kupuje biurowiec położony przy 745 Seventh Ave. Midtown Manhattan, który zostaje nową główną siedzibą holdingu Lehman Brothers Inc. Rok później Lehman Brothers staje się członkiem giełdy papierów wartościowych w Amsterdamie.

W 2002 r. Lehman Brothers przeprowadza w imieniu CIT Group największą w historii publiczną ofertę akcji. W tym samym czasie firma dla KKR i Wendel Investissem*nt przeprowadza największą w Europie transakcję wykupu akcji za pożyczone pieniądze. Dochodzi do skutku także największa w historii dolarowa emisja obligacji przeprowadzona przez Lehman Brothers na rzecz GECC. W tym samym roku firma nabywa fundusz obligacji Lincoln Capital Fixed Income Management Company. Rok później Lehman Brothers zostaje właścicielem Neuberger Berman stając się rynkowym liderem wśród firm, zajmujących się zarządzaniem aktywami. W tym samym roku firma kupuje Crossroads Group umacniając swoją pozycję na rynku akcyjnych funduszy inwestycyjnych. Agencja ratingowa Moody’s Investors Service podniosła firmie długoterminowy rating kredytowy do kategorii A1.

Kolejne lata to okres renesansu firmy. W 2004 r. firma przeprowadza dwie z pięciu największych światowych fuzji, bierze udział w połączeniu Cingular Wireleess z AT&T Wireless Services i Sprint z Nextel Communications. Wyniki finansowe Lehman Brothers są najlepsze w historii włączając w to główne wskaźniki takie jak dochód netto, przychód netto, zysk na akcje. Firma zwiększa o 33 proc. wartość wypłacanej dywidendy. Wartość aktywów zarządzanych przez Lehman Brothers Investment Management Division wzrasta do rekordowego poziomu 137 mld dolarów.

Najlepszy bank inwestycyjny

2005 r. przynosi Lehman Brothers rekordowy poziom zysku we wszystkich segmentach i regionach prowadzonej działalności. Agencja Standard & Poor’s podniosła firmie długoterminowy rating kredytowy z A do A+ z uwagi na znaczną dywersyfikację portfela inwestycji i nomen omen sprawny system zarządzania ryzykiem. Wartość aktywów, które znalazły się pod zarządem Lehman Brothers osiągnęła kolejny rekord przekraczając wartość 175 mld dolarów. Lehman Brothers został ogłoszony przez czasopismo Euromoney „Najlepszym Bankiem Inwestycyjnym”. Firma rozszerzając swoją działalność otworzyła siedzibę w indyjskim Bombaju.

Lata 2006 i 2007 to kolejne rekordowe poziomy przychodu netto, dochodu netto i zysku na akcje. Firma zajmuje pierwsze miejsce w corocznych badaniach przeprowadzanych przez Barron’s, a dotyczących wyników finansowych największych spółek USA i Kanady, a także zostaje liderem wśród dealerów londyńskiej giełdy pod względem wielkości obrotu. Bierze udział w przejęciu ABN/AMRO przez konsorcjum Royal Bank of Scotland, Santander Bank i Fortis Bank wartym 98 mld dolarów. Jednak pomimo znakomitych wyników finansowych w 2007 r. pojawiają się informacje na temat zagrożeń spowodowanych kryzysem na rynku kredytów hipotecznych tzw. kryzysu subprime.

Drugi kryzys

Lehman Brothers zainwestował na tym rynku w sumie około 50-60 mld dolarów. Pierwszy kwartał 2008 r. zakończył się dla firmy pierwszą w historii samodzielnego istnienia stratą w wysokości 2,8 mld dolarów. Lehman Brothers znalazł się w poważnych kłopotach. Podjęte plany naprawy firmy nie przyniosły efektów. W czerwcu pomimo kilkumiliardowego dokapitalizowania Lehman Brothers zamiast – jak się tego spodziewano – przynosić zyski, wciąż przynosi straty. Wartość akcji spada w ciągu roku z 67 do 14 dolarów. Rozpoczyna się gorączkowe poszukiwanie kapitału na rynkach. Jednak wśród inwestorów zapanowało zwątpienie w możliwość odzyskania przez Lehman Brothers stabilizacji finansowej. Od tego momentu firma znalazła się na równi pochyłej. 12 września akcje Lehman Brothers notowane na Wall Street zostały przecenione o 41,79 proc. i osiągnęły wartość 4,22 dolarów. Mimo podjętych prób nie udało się przekonać inwestorów, że możliwe jest przetrwanie o własnych siłach. Kolejny dzień przynosi następne spadki, akcje firmy tracą kolejne 10 proc., a ich cena spadła do 3,79 dolarów. Taka cena oznacza, że wartość całego Lehman Brothers wynosi około 2,5 mld dolarów (wartość polskiego PKO BP to obecnie ok. 17 mld dolarów).

W ratowanie firmy włączył się skarb państwa i system rezerwy federalnej, jednak mimo to negocjacje prowadzone z potencjalnymi inwestorami zakończą się fiaskiem. W rezultacie prezes Richard Fuld w „krwawą niedzielę” 15 września 2008 r. ogłasza hiobową wiadomość, że 158-letni bank, Lehman Brothers, nie przetrwał kryzysu hipotecznego, ogłasza bankructwo i zgodnie z prawem amerykańskim oddaje się pod ochronę sądu.

Warto zatrzymać się na chwilę w tym momencie, żeby krótko wyjaśnić mechanizm, który w kilka tygodni doprowadził do upadku banku zarządzającego w 2007 r. 282 mld dolarów. Kluczem do rozwiązania tej zagadki jest pojęcie dźwigni finansowej. Zgodnie z obowiązującymi dotychczas przepisami Lehman Brothers jako bank inwestycyjny mógł stosować 30-krotny poziom dźwigni, co oznacza, że miał możliwość inwestowania na rynku pożyczonego kapitału przewyższającego 30 razy poziom kapitału własnego. Jak łatwo się domyślić, taka strategia w okresie koniunktury przynosiła nieprawdopodobny poziom zysku, a mianowicie 5-proc. wzrost wartości portfela generował 150 proc. zysku. Jednak kij ma dwa końce, spadek wartości portfela o 3,3 proc. praktycznie rujnuje inwestora. Taki mechanizm w połączeniu z innymi czynnikami, o których wcześniej wspomniałem, walnie przyczynił się do upadłości banku.

Lehman Brothers, jedna z największych na świecie instytucji finansowych, która w swojej historii przetrwała największy w dziejach Wielki Kryzys Finansowy lat trzydziestych ubiegłego wieku, upadła pod ciężarem kryzysu subprime i związanego z nim rynku obligacji (tzw. MBS – Mortgage Backed Securities). Bankructwo Lehman Brothers spowodowało, że wartość firm notowanych na nowojorskiej giełdzie spadła o 400 mld dolarów.

MICHAŁ THLON
Autor jest pracownikiem katedry rynków finansowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie